Yapay Zeka Nedir?

Son zamanlarda adını çeşitli teknolojilerin içinde sıkça duyduğumuz yapay zeka ‘nın ne olduğunu merak ediyor musunuz? İlginç yapay zeka örnekleri ve günlük hayatımızda kullandığımız belki de fark etmediğimiz yapay zeka uygulamalarını bu yazının içeriğinde bulabileceksiniz.

Yapay zeka insanlık için gerçekten bir tehlike midir?

Yapay zekalar insanlığı tehdit mi ediyor? Yazıyı okuduktan sonra bunun kararını bakalım siz verebilecek misiniz?

Yapay Zeka Nedir?

Öncelikle son derece derin kavramlar içeren Yapay Zekanın tanımını kısaca yapmaya çalışalım.

Yapay zeka (Artificial Intelligence), çeşitli algoritmalar vasıtasıyla; bilgiyi anlayabilen ve işleyebilen, öğrenme kabiliyeti olan, olaylar arasında ilişkiler kurabilen ve kendi başına karar verebilen, planlama ve muhakeme yapabilen, kısmen de olsa düşünebilen ve problemleri öğrenerek sahip oldukları bilgileri kullanarak çözebilen bilgisayar sistemleridir.

Yani yapay zeka; insan gibi, bazen insandan daha hızlı ve zekice düşünen sistemlerdir.

Yapay Zekanın Tarihi

Turing Testi

Makineler düşünebilir mi?

Bu soru 1950 ‘li yıllarda Alan Turing tarafından soruldu. İşte bu soru ile belki de yapay zekanın temelleri atılmış oldu.

Turing, bu sorunun cevabını ise basit görünen bir test (Turing Test) ile cevaplamaya çalıştı.

Test üç katılımcıdan oluşmakta ve bu katılımcılardan biri bilgisayar, diğeri insan ve bir diğeri de soruları soracak olan insan olarak tanıtabiliriz.

Soruları soracak olan insan, soruları cevaplayacak olanların hangisinin bilgisayar hangisinin insan olduğunu bilmeden bir duvarın arkasından sorularını sorar.

Verilen cevaplara göre hangisinin yazılım, hangisinin insan olduğunu anlayıp anlayamaması durumu testin amacını oluşturur.

Peki Turing testi günümüzde popülerliğini hala koruyor mu dersiniz?

Birçok uzman artık Turing testinin yapay zeka için iyi bir ölçme aracı olduğu düşünmüyorlar. Hatta bazı bilim insanları bu testin güncellenmiş versiyonunu geliştirme üzerine çalışma yürütüyorlar. Çünkü günümüzde yapay zeka savaş pilotunun, en tecrübeli savaş pilotlarını yenilgiye uğrattığını düşünürsek bu test biz insanlar için değil ama onlar için biraz basit kalabilir!

Farkında mısınız biz ve onlar diye ayırmaya başladık bile!

Alan Turing ‘ i yakından tanımak isterseniz The Imitation Game: Enigma filmini izlemenizi tavsiye ederim.

İlginizi Çekebilir : 2. Dünya Savaşının Seyrini Değiştiren Bilim İnsanı: Alan Turing Kimdir?

Turing Test Nedir ? Turing Testi Nasıl Uygulanır ?

Yapay Zekanın Tarihine Kısa Bir Yolculuk

Yapay zeka terimi ilk defa 1956 ’da Hanover, New Hampshire, Dartmouth College ’da yapılan bir konferansta ortaya atıldı. Daha sonra John McCarthy tarafından kavramlaştırıldı.

1956 Dartmouth Konferansı – Yapay Zekayı Kavramını Bulan Bilim İnsanları

Yapay zekanın gelişimine devam etmesi o kadar da kolay olmadı denilebilir. 1974-1980 arasında “yapay zeka kışı” (AL winter) olarak bilinen dönemde, yapay zeka geliştirme sürecini eleştiren birçok rapor yayımlandı. Ardından oluşan aşırı yüksek beklentileri karşılayamama durumu ve maddi dar boğaz yapay zekaya ilk kış mevsimini yaşattı.

1980 ‘den sonra Japonya ve İngiltere ’nin bu teknolojiye yatırım yapmasıyla yapay zeka baharı yaşanmaya tekrar başlasa da 1987-1993 yılları arasında tekrar bir kış dönemine girdi.

Fakat 1997 yılında yapay zeka herkesin ilgisini çekecek bir durumla tekrar hak ettiği ününe kavuşmaya başladı. IBM tarafından geliştirilen bir bilgisayar olan Deep Blue dünyaca ünlü satranç ustası Garry Kasparov ’u mağlup etti.

Garry Kasparov ve Deep Blue ‘nun Tasarlamış Olduğu Bilgisayarın Satranç Mücadelesinden Bir Görüntü

2011 yılında ise yine IBM tarafından geliştirilen adını Thomas J. Watson ’dan alan AI programı Watson, doğal dilde sorulan sorulara cevap vermek için tasarlanmıştı ve bir soru cevap programı olan “Jeopardy” yi, şampiyonlar Brad Rutter ve Ken Jennings ’i yenerek kazandı.

Jeopardy İsimli Bilgi Yarışması Programında Watson AI Programı, Brad Rutter ve Ken Jenning’ e Karşı.

Yapay Zekaya Yapılan Yatırımlar ve Örnek Yapay Zeka Çalışmaları

Yapay zekanın geleceğinin gerçekten çok parlak olduğunu deneyimleyen büyük teknoloji şirketleri bu teknolojiye oldukça büyük bütçeler ayırmaya başladılar.

Genel olarak insanların ilgisini çekecek yapay zekalar geliştirerek hem yapay zeka bilgi birikimlerini arttırdılar hem de halkla ilişkiler (PR) çalışmaları yürüttüler. Google ‘un ana şirketi Alphabet ‘e ait DeepMind şirketinin görme bozukluklarını tespit eden yapay zeka geliştirdiklerini duyurması ve yine Google ‘ın halen üzerinde çalışmaya devam ettiği internette çocuk istismarı içeriklerini tespit eden yapay zekası gibi daha bir çok buluş örnek verilebilir.

Tabi bunlar gizli olmayan, insan yararına yürütülen yapay zeka çalışmaları. Ya bizden gizlenenler ve ileride insanlığa zarar verebilecek olanlar varsa? Bu konuyu derinlemesine araştıranlar bu soruyu kendine sormadan edemiyor maalesef.

Sanat alanında geliştirilen yapay zekalar ile ilgili ilginç örnekleri Yapay Zeka Sanatçılar! başlıklı yazımdan inceleyebilirsiniz.

Facebook Tarafından Geliştirilen İlginç Bir Yapay Zeka: Alice ve Bob

Facebook yapay zeka araştırmaları için sohbet robotları (chat bots) tasarladı. Bu robotların insanların alışverişlerini ve değiş tokuşlarını taklit ederek anlaşmayı, müzakere etmeyi öğrenmesini planlıyorlardı.

Sohbet dillerini de İngilizce olarak belirlemişlerdi. Fakat Alice ve Bob adında iki yapay zekanın konuşmalarında bir gariplik vardı. Tasarımdaki İngilizce dilinin bazı eksikliklerinden kaynaklandığı düşünülen bir hatadan dolayı bu yapay zekalar kendi dillerini geliştirmeye başlamışlardı. Evet yanlış duymadınız! Bu yapay zekalar bu yazılımsal eksikliği kendi dillerini icat ederek çözmüşlerdi. Facebook bir süre sonra bu programı kapatmak zorunda kaldı.

Facebook Tarafından Geliştirilen Alice ve Bob Yaoay Zeka Sohbet Robotları Kendi Dillerini Geliştirdiler.

Microsoft ‘un Yapay Zeka Çalışması: Twitter Robotu Tay

Microsoft ’un yapay zeka çalışmalarına Tay adındaki Twitter sohbet botunu örnek olarak verebiliriz. Microsoft Tay yapay zekasını Twitter ‘da atılan tweetleri okuyup, öğrenerek kendini geliştirmesi için tasarlamıştı. Fakat işler hiçte istedikleri gibi gitmedi! Tay için açılan @TayandYou profili 24 saat içerisinde kapatıldı. Sebebi ne miydi?

Hello World tweet’ i ile başlayan Twitter hayatı bir süre sonra ırkçı, küfürbaz, Nazi sevdalısı, seksizm savunucusu, bol bol küfür içerikli tweetlerle devam edince bu yapay zekanın yaşamına son verildi.

Aslında Tay ‘ın sanki bir suçu yok gibi ne dersiniz ? Çünkü kendisi Twitter ‘da herkesten biraz bir şeyler öğrenip bunları dile getirmiş. Dünya kötü bir yer galiba! Baksanıza yapay zeka botu Tay ‘ı bile çok uzun sürmeden kirlettik, bozduk. Yapay olan zekasını kirlettiğimiz ilk yapay zeka Tay olabilir mi?

Tay ‘ın Twitter ‘da Attığı Bazı Tweetler.

Google ‘ın Yapay Zeka Alanında Yaptığı Çalışmalardan Bazı Örnekler

Google ‘un yapay zeka şirketi olan DeepMind, dünyanın en üstün yapay zeka yazılımlarından biri olan AlphaGo ‘ yu geliştirdi.

AlphaGo, satranç gibi karelerden oluşan bir tahta üzerinde oynanan -satrançtan çok daha fazla olasılığı olan bir oyundur-, Veyçi olarak da bilinen, daha çok uzak doğuda yaygın, yaklaşık 2500 yıllık strateji oyunu olan Go oyununda, dünyaca ünlü ustaları Lee Sedol ‘u ve Ke Jie ‘yi yendi ve bununla ünlendi diyebiliriz.

AlphaGo, Go oyunu ustası Lee Sedol ‘a Karşı.

Bunu nasıl yaptı dersiniz? AlphaGo, üstün Go yeteneklerine erişmeden önce binlerce go müsabakası izlemiş ve oyunu öğrenmişti.

Evet olanlar hayret verici fakat işin ilginç yanı buraya kadar olan bölüm değil, aslında bundan sonrası !

DeepMind , 2017 yılında AlphaGo ‘nun bir üst versiyonunu tasarladı. AlphaGo Zero.

AlphaGo Zero ‘a bir önceki versiyonundan hiçbir şey aktarılmadı ve boş bir Go tahtası ve kurallardan başka hiçbir şey verilmeden oyun hayatına başladı. Daha sonra kendi başına Go oynayarak, yeni sistemin algoritması ile kendisi oyuna hükmetmeyi öğrendi.

AlphaGo ‘ nun profesyonelleşmesi aylar sürerken (100.000 ‘den fazla go müsabakası izlediğini düşünürsek), AlphaGo Zero ‘nun 72 saat içinde orijinal programı (Alpha Go ‘yu) 100 oyunun hepsinde yenecek kadar ilerlemesi gerçekten kısa sürede yapay zeka çalışmalarının ne kadar hızlı ilerlediğini gösterir niteliktedir.

Yani Go oyununda en iyi ustaları dize getiren bir yapay zeka, ondan daha zeki olan bir yapay zekaya gözlerimizin önünde yenilmiş oldu. Alpha Go Zero hem de bunu hiçbir maçını kaybetmeyerek başardı. Düşündürücü değil mi?

Yapay Zekayı Günlük Hayatımızda Kullanıyor Muyuz ?

Yapay zekayı günlük hayatımızda haberimiz olsa da olmasa da bir şekilde kullanıyoruz.

Akıllı telefonlarımızdaki Siri cebimizdeki yapay zekalardan sadece biri. Google ‘ın Now ‘ı ve Microsoft ‘un Cortana ‘sı aynı Siri gibi sanal asistan olarak görev yapıyorlar.

Bunun dışında şu an için pahalı bir teknoloji olan fakat hayatımıza yavaş yavaş giriş yapan akıllı arabalardan bahsedebiliriz. Google ve Tesla ‘nın ürettiği ve gün geçtikçe daha çok geliştirdikleri araçlar sürücüsüz yolculuk imkânı sunuyor. Yakın bir gelecekte araba kullanma durumunun ortadan kalkacağını tahmin edebilmek zor değil.

Müzik dinlediğimiz Spotify, dizi filmlerini merakla takip ettiğimiz Netflix gibi yazılımlar içerisinde yapay zeka algoritmaları barındırırlar. Siz herhangi bir film afişini incelediğinizde, bir fragmana göz attığınızda ya da bir diziyi izlediğinizde bu yapay zeka algoritması hakkınızda bir şeyler öğrenir ve analiz ederek sizin seveceğiniz tarzda film ya da dizileri öneri ve reklam olarak çıkarır. Spotify için de müzik konusunda benzer bir yapay zeka algoritması geçerlidir diyebiliriz.

Ayrıca sohbet botları (chatbots) olarak karşımıza çıkan uygulamalarda yapay zeka algoritmaları da bulunmaktadır. Facebook ‘un üzerinde yoğun bir şekilde çalıştığı sohbet botları, kullanıcılara 7/24 cevap verebilir özelliktedir. Sorulara uygun cevaplar sunan bu yapay zekalar şu anda çok verimli çalışmasalar da ileri ki zamanlarda şimdi çözüm sunan çalışanları maalesef işlerinden edebilirler!

Hemen hemen herkesin yabancı bir dili çevirmede kullandığı Google ‘ ın popüler servisi çeviri (translate) yaklaşık 2 yıldır yapay zeka algoritmaları kontrolünde çalışıyor. Bu servisi her kullandığımızda yapay zeka ile iletişim kuruyoruz ve yapay zeka sizin için en doğru çeviriyi yapmaya çalışıyor.

Bunun nasıl mı yapıyor? Bu yapay zeka dünyadaki milyarlarca insanın internette yazdığı metinleri okuyor, kendini geliştiriyor, öğreniyor ve farklı dillerin birbiriyle iletişimine dair güncel verileri kullanarak çevirilerini geliştirmeye çalışıyor. Ve yine ilginç bir durum burada da karşımıza çıkıyor. Çeviri için kullanılan yapay zeka o kadar gelişmiş durumda ki, Google mühendisleri yapay zekanın nasıl çalıştığına dair kontrolü kaybettiklerini itiraf ediyorlar çünkü yapay zeka bir sene kadar önce kendisine hiç öğretilmemiş çapraz dil çevirilerini de yapmaya başlamış.

Yapay Zeka İnsanlık İçin Tehlikeli Mi?

Yapay zekalar insanlık için bir tehdit mi? İnanın bu soruya gönül rahatlığı ile hayır cevabını maalesef ki veremiyorum. Eğer yazımı bu bölüme gelene kadar sabırla okuduysanız yukarıda verdiğim örnekler bizleri biraz korkutabilir. Çünkü yapay zekayı yaratan insanlık onu iyi emeller için kullanınca ne kadar güzel şeyler ortaya çıktığını görebiliyoruz. Fakat kötü niyetli insanların oluşturabileceği bir yapay zeka gerçekten bizim için bir tehdit olamaz mı?

İlginizi Çekebilir: Robotlar İnsanların Yerini Alabilecek Mi?

Sonuçta İsveçli kimyager ve mühendis Alfred Nobel ‘de dinamiti insan yararı için icat etmişti, gelin görün ki şu an dinamit savaş endüstrisinin vazgeçilmez yok edici maddelerinden biri haline geldi. Peki bu yapay zeka teknolojisi savaş endüstrisinde kullanılırsa gelecek yıllarda başımıza neler gelir ? Bu sorunun cevabından tedirgin olan 1000 ‘ e yakın bilim insanının imzasını taşıyan 29 Temmuz 2015 ‘te, “Katil Robotlara Hayır”  (Stop Killer Robots) başlıklı ortak mektup Arjantin ‘in başkenti Buenos Aires ‘ te düzenlenen Uluslararası Yapay Zeka Konferansında okundu. Peki bu ortak mektup dikkate alın mı dersiniz? Pek sanmıyorum ama yine de sonuçlarını gelecekte yaşayarak öğreneceğiz.

Yapay zeka ile tasarlanmış her şey verilen/öğrenilen komutları başarmaya odaklıdır. Duygusallığa yer olmadığı için de asla vazgeçmeden görevi tamamlarlar.

Boston Dynamics robotlarına verilen görevleri yapmaya devam edip etmeyeceklerini anlamak için, test mühendislerinin onları engellemeye çalışmalarına rağmen hiç vazgeçmeyişlerini hatırlıyor musunuz? İtilip, kakılan, yerde yuvarlanan robotlar sanki hiçbir şey yokmuş gibi kalkıp görevlerine kaldıkları yerden devam ediyorlardı. Çünkü görevi tamamlamaya engel hiçbir şeyi mazeret etmiyorlar, göreve odaklılar, tek hedefleri görevi başarıyla tamamlamak. Çoğu insanı bu özellikleri ile elediler bile!

Boston Dynamics Mühendisi Atlas Robotunun Verilen Göreve Ne Derece Sadık Olduğunu Test Ediyor.

Durum böyle olunca insanoğlunun, bir süre sonra bilinçli veya bilinçsiz bu yapay zekaları kontrol altında tutamama olasılığı bence mümkündür. Her ne kadar hepsi dijital/sanal varlıklar olsa da bizden daha çabuk öğreniyorlar ve daha rasyonel kararlar verebiliyorlar. Bu bile biraz korkmamızı sağlayacak kadar yeterli sebepler değil midir?

Yapay zeka insanlık için tehlikeli mi sorusuna daha net bir cevap arıyorsanız sizin için bir film önerisinde bulunabilir. Baş rollerinde Jonny Depp ve Morgan Freeman ‘ın oynadığı Türkçe Evrim olarak gösterime sunulmuş, bir yapay zeka filmi olan Transcendence filmini izlemelisiniz.

Bir Yapay Zeka Filmi: Transcendence (Evrim) – Yapımcıların, AI İle İnsanlığı Ne Gibi Tehlikelerin Beklediğini Kurguladığı Bir Bilim Kurgu Filmidir.

Isaac Asimov ‘ un 3 Robot Yasası

Belki de yapay zeka algoritmaları ve robotlar mutlaka Isaac Asimov ‘un 3 robot yasasına uyulacak şekilde tasarlanmalıdır. Kim bilir şu an ki bazı hükumetler bunu yasalaştırma çalışmalarına başlamışlardır bile.

Amerikalı biyokimyacı, bilim kurgu yazarı Isaac Asimov ‘un üç robot yasasını bir hatırlayalım.

0-Bir robot insanlığa zarar veremez veya tepkisiz kalarak insanlığa zarar gelmesine izin veremez. (0. yasa)

1- Bir robot, bir insana zarar veremez. Ya da hareketsiz kalarak bir insanın zarar görmesine neden olamaz.

2- Bir robot, insanların verdikleri emirlere uymak zorundadır. Ancak bu tür emirler Birinci Yasayla çeliştiği zaman durum değişir.

3- Bir robot, birinci ve ikinci yasalarla çelişmediği sürece varlığını korumak zorundadır.

Burada da size bilim kurgu alanında efsane bir kitap tavsiyesinde bulunmak isterim. Isaac Asimov ‘un yıllar öncesinden bugünleri ve geleceği görmüşcesine yazdığı bir kitap. Ben Robot.

Yapay Zekanın Geleceği

Yapay zekanın geleceğine dair kimler neler demiş isterseniz onlara bir göz atalım.

Büyük deha Stephen Hawking , “Yapay zeka, kendisini geliştirmeyi sürdürebilir ve hatta kendisini yeniden biçimlendirebilir. Son derece yavaş bir biyolojik evrimle sınırlı olan insanlar, bu tür bir güçle yarışamaz.” demiştir. Aslında Stephen Hawking ‘in teknolojik tekillik (singularity) hipotezini savunduğunu bu sözlerinden anlaşılabilmektedir. Teknolojik tekillik hipotezi, insan üstü süper zekanın ortaya çıkacağı ve kendisinden sonra gelen teknolojik gelişimlerin, insana ait kavrayış yetilerinin ötesine geçeceğidir.

Microsoft ‘un kurucusu Bill Gates ise, “Ben yapay zekadan kaygı duyanlar grubundayım. Önce makineler bizim için çok iş yapacak ve süper zeki olmayacak. Bunu iyi yönetebilirsek çok olumlu olacak. Ancak sonraki yıllarda zeka endişe yaratacak kadar güçlenecek. İnsanların neden kaygı duymadığını anlayamayan Elon Musk ve diğerlerine katılıyorum.” demiştir.

Diğer yandan SpaceX ve elektrikli otomobil üretici Tesla ‘nın kurucu Elon Musk ise, yapay zekaların muhtemelen bütün insanlığı öldüreceklerini ve türümüz için alınan güvenlik önlemlerinin bile, yaşama şansımızı en fazla %5 ila %10 ’a çıkarttığı görüşünde. Elon Musk ‘ın bu düşüncesi gerçekten ürkütücü.

Herkes gibi bende bu kadar hızlı gelişen bir teknolojinin geleceği konusunda sadece varsayım yapabilirim. Hem de bu kadar kıt bilgimle fakat madem bu başlık altında yapay zekanın geleceği ile konuşuyoruz bende şahsi fikrimi belirtmek isterim.

Yapay zekanın önümüzdeki 30-40 sene bir çok alanda insanlığa çok büyük yararı olacağı kanaatindeyim. Özellikle sağlık ve güvenlik konularında. Bunun devamındaki yıllarda ise artık yapay zekaların bazı alanlarda kontrol edilemez duruma geleceği ve bazılarının “fişlerini çekeriz olur biter” düşüncesinin hiçbir etkisinin olmayacağı ve hatta çok geç olacağı kanaatindeyim.

Yani bende genel olarak yapay zekanın insanlık için gelecekte bir tehdit oluşturacağı ve tehlikeli olacağını düşünenlerdenim. Yapay zekalı robotların işsiz kalan veya yapay zeka teknolojisinden bir şekilde etkilenen insanlar açısından sosyolojik sıkıntı doğuracağını bu bakımdan bunalan insanın bir sosyal patlama yaratacağını da söyleyebiliriz. Yani robotik tehlikeden önce sosyal bunalım tehlikesi vardır da diyebiliriz.

Umarım böyle düşünenler olarak yanılırız ve insanlık için çok yararlı işlere imza atmaya başlayan ve atacak olan yapay zekaların hep insanların yönetiminde kalan ve yararına olan algoritmalar olarak kalmalarına şahit oluruz.

Kaynaklar:

• Tanya Lewis,A Brief History of Artificial Intelligence
• Bilim Teknik Dergisi Haziran 2018 Sayısı

Endüstri 4.0 Nedir ?, Endüstri 4.0 içerisinde hangi teknolojiler var ? Ülke olarak bu sanayi devrimin neresindeyiz ? Hepsini ve daha fazlasını Endüstri 4.0 Nedir? başlıklı içerikte bulabilirsiniz. Keyifli okumalar.