Coronavirüsler Zatürreye (Pnömoni) Nasıl Sebep Oluyor?

Dünya Sağlık Örgütü’nün pandemi (salgın) ilan ettiği coronavirüs (Covid-19), ait olduğu coronavirüsler ailesinde 2019-nCoV adını aldı.

Coronavirüs terimi başlangıçta pek çok kişiye tanıdık gelmemiş olabilir, ancak bir çoğumuz bu virüs ailesinin bir türü ile karşılaşmışızdır.

Coronavirüslerden dört çeşidi, yaygın soğuk algınlığı vakalarının yaklaşık beşte birine neden olmaktadır.

Diğer türleri ise; belirli hayvan popülasyonlarında endemik hastalıklara neden olmaktadır.

Ancak yirmi yıldan az bir süre öncesine kadar, bilinen tüm insanları enfekte eden coronavirüs çeşitleri o kadar hafif hastalığa neden oldu ki, koronavirüs araştırmaları bu nedenle çok ilgi görmüyordu. Ta ki SARS-CoV(şiddetli akut solunum sendromu) ve MERS-CoV ‘a(Orta Doğu solunum sendromu) kadar.

Coronavirüsler ile ilgili ayrıntılı bilgi için Coronavirüs Nedir? Coronavirüslerin Genetik Yapısı başlıklı içeriğe göz atabilirsiniz.

Peki yeni tip coronavirüs (Covid-19) ve diğer coronavirüsler soğuk algınlığından ölümcül zatürre hastalığına nasıl sebep olabiliyorlar?

Coronavirüsler Soğuk Algınlığından Ölümcül Zatürre Enfeksiyonuna Nasıl Neden Olur?

Bir coronavirüs dört yapısal proteinden oluşur: nükleokapsid, zarf, zar ve çubuksu çıkıntılar (dikenler).

Coronovirüslerin Genetik Yapısı

Bu çıkıntılara Latincede taç anlamına gelen “corona” adı verildiğinden bu virüslere coronavirus (taçlı virüs) denir.

Nükleokapsid, zarf ve zar proteinleri tarafından oluşturulan küreye benzer bir yapının içinde, genetik materyali bulundurur. Dikensi çıkıntılar ise virüsün enfekte  edebileceği hücreleri belirler ve hücrelerdeki almaçlara (reseptörler) bağlanır.

Hafif soğuk algınlığına neden olan coronavirüsler öncelikle üst solunum yolunu (burun ve boğaz) enfekte ederken, daha ciddi hastalıklara neden olan coronavirüsler alt solunum yolunu (akciğerler) enfekte ederek zatürreye neden olurlar.

SARS virüsü ACE2 (anjiyotensin dönüştürücü enzim-2) adı verilen bir reseptöre, MERS ise, DPP4 (dipeptidil peptidaz-4) adı verilen bir reseptöre (almaçlara) bağlanır.

SARS virüsü ACE2 (anjiyotensin dönüştürücü enzim-2) adı verilen bir reseptöre bağlanır.

Her iki reseptör de başta akciğer hücrelerinde olmak üzere vücudun farklı bölgelerindeki hücrelerde de bulunur.

Her iki reseptör de başta akciğer hücrelerinde olmak üzere vücudun farklı bölgelerindeki hücrelerde de bulunur. Özellikle akciğerde bulunan bu reseptörlere bağlanan MERS-CoV, SARS-CoV ve 2019-nCoV (Covid-19) gibi coronavirüsler burada çoğalarak pnömaniye (zatürre) sebep olmaktadırlar.

Bu reseptörlerin doku ve organlardaki dağılım farklılıkları, MERS’in SARS’tan daha ölümcül olması ve daha belirgin gastrointestinal semptomlar (ishal, kusma, karın bölgesinde ağrı) göstermesi gibi iki hastalık arasındaki farklılıkları ile açıklanabilir.

Bununla birlikte; MERS, reseptöre bağlı bir özelliğinden kaynaklı olarak aşırı bulaşıcı değildir. DPP4 alt bronşlarda (akciğerlere giden hava yolları) daha fazla bulunmaktadır ve bu yüzden çok sayıda virüsün bu bölgeye ulaşması gerekir.

Bunu engelleyen ayrıntı ise hava yollarının patojenleri filtrelemede çok iyi olmasından dolayıdır. MERS’in etkili olabilmesi için daha fazla virüse maruz kalınması gerekir. (Kaynak: Edinburgh Üniversitesi’nden virolog Christine Tait-Burkard.) Bu sebepten develere yakın çalışan insanlarda bu hastalığın daha yaygın olduğu görülmüştür.

Yapılan analizler ve araştırmalar Covid-19 ’a neden olan coronavirüsün de SARS gibi hücrelerin ACE2 almacına bağlandığını göstermektedir.

Ayrıca aynı almaca bağlanan HCoV-NL63 adı verilen bir insan coronavirüsü sadece üst solunum yolu enfeksiyonuna neden olurken, SARS ve Covid-19 coronavirüsleri alt solunum yollarını enfekte etmektedir.

İlginç olan başka bir nokta ise ACE2 almacının kalp hücrelerinde de yoğun olarak bulunmasına rağmen coronavirüsün kalp hücrelerini enfekte etmemesidir.

Diğer bir ilginç nokta ise 2019-nCoV (Covid-19) hariç diğer tüm coronavirüsler, özellikle çocuklarda üst ve alt solunum yolu enfeksiyonlarına neden olmaktadır.

Güney Afrika’daki Western Cape Üniversitesinden moleküler biyolog Burtram Fielding, bu farklılıklardan yola çıkarak; virüsün hücrelere bağlanmasında başka almaçların da rol oynayabileceğini söylemektedir.

Coronavirüslerin bir başka önemli özelliği, yardımcı proteinleri sayesinde konağın doğuştan gelen bağışıklık tepkisinden kaçabiliyor olmalarıdır.

Bu ne demek? Basitçe şöyle açıklanabilir: Bağışıklık hücreleri vücutta bir patojen (hastalığa neden olan her türlü organizma ve madde) tespit ettiğinde, patojenin çoğalmasını önleyen, patojenin protein sentezini durduran ve patojenin ölümünü tetikleyen interferon(vücut hücrelerinin çoğunluğunca sentezlenen ve bakterilere, parazitlere, virüslere ve urlara karşı etki gösteren bir proteindir) isimli proteinlerin salınmasıyla bağışıklık yanıtı başlar.

Interferonların Etkisi

Ancak bağışıklık sisteminin yanıtı ve tüm bu süreç, konakçı yani virüsün enfekte ettiği kişi için zararlı da olabilir. Çünkü bağışıklık yanıtı bazen vücudun sağlıklı hücrelerine karşı olup otoimmün hastalıklara (bağışıklık sisteminin yanlışlıkla vücudun normal dokularına saldırdığı bir durumdur) yol açabilmektedir. (Örneğin ‌otoimmün bir hastalık olan tip 1 diyabet pankreas hücrelerine, ‌romatoid artrit eklemlere saldırır.)

Bu durum, biraz da virüsün ne kadar yıkıcı bir bağışıklık tepkisine yol açtığıyla da ilgili olabilir. Dolayısıyla, bağışıklık sisteminin tepkisi vücudu korumak yerine vücuda zarar da verebilir. Bu yüzden bir virüs salgınında kişinin diğer sağlık sorunları da önem kazanır.

Kaynaklar:

• https://www.scientificamerican.com/article/how-coronaviruses-cause-infection-from-colds-to-deadly-pneumonia1/
• https://services.tubitak.gov.tr/edergi/user/yaziForm1.pdf?dergiKodu=4&cilt=53&sayi=628&sayfa=12&yaziid=43924
• https://www.prosci-inc.com/
• https://www.medicalpark.com.tr/otoimmun-hastaliklar/hg-1962
• https://www.nysna.org/blog/2015/07/08/practice-alert-what-nurses-need-know-about-mers-cov#.XoLlZ4gzZPY
• http://www.biyolojidersim.com/bagisiklik-olusmasi/
• https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nterferon